Naród włoski i jego kultura rozwijają się na dawnych ziemiach imperium rzymskiego, ale literaturę starożytną od pierwszych utworów napisanych po włosku dzieli niemal osiem wieków.
Łacina, obecna początkowo w Lacjum, rozprzestrzeniała się na inne prowincje Imperium Rzymskiego razem z jego ekspansją terytorialną. Wyodrębnia się trzy etapy procesu latynizacji: zdobycie Lacjum, podbój Italii oraz opanowanie całego basenu Morza Śródziemnego. Użycie łaciny, jako języka codziennego rozpoczęło się prawdopodobnie w VIII w. p.n.e., i trwało do mniej więcej IX w. n.e. kiedy to powoli zaczęły tworzyć się języki romańskie, które są wynikiem zróżnicowania łaciny.
Języki romańskie nie pochodzą zatem od łaciny klasycznej niemalże niezmienionej w swoich formach gramatycznych, leksykalnych czy stylistycznych, będącej językiem nauki i literatury na przestrzeni wieków, a raczej od łaciny ludowej, czyli języka mówionego – języka wspólnoty zwanego volgare. Dlatego między innymi pojęcie „literatura włoska” na określenie tekstów artystycznych powstałych na terenie Italii w epoce średniowiecza i wczesnego renesansu, stosuje się w sposób umowny. Ponieważ, w tym okresie w dalszym ciągu Półwysep Apeniński nie stanowił jedności pod żadnym względem – społecznym, politycznym czy ustrojowym, ani też kulturowym czy językowym.
Włochy nie istniały, były podzielone na mniejsze państwa-miasta. Określeniem „literatura włoska” zatem określa się literaturę, której tworzywem są przede wszystkim, włoskie volgari (liczba pojedyncza: volgare), czyli różne rodzaje mowy codziennej, pospolitej lub języki ludowe, które wyodrębniły się z łaciny mówionej. Łacina mówiona, w przeciwieństwie do łaciny klasycznej, ewoluowała oraz zmieniała się na przestrzeni czasu, na przestrzeni geograficznej oraz wraz z rozwojem społeczeństwa.
Pierwsze przekazy, z których dowiadujemy się o językach volgari, nie mają charakteru literackiego. Zazwyczaj są to wzmianki na ich temat przy innej okazji. Pierwszym dokumentem w języku ludowym była „zagadka werońska” (indovinello veronese) , zagadka zapisana na marginesie pergaminowego rękopisu przez werońskiego kopistę. Odkryta została w 1924 i przez długi okres czasu uważana była za pierwszy tekst w języku włoskim.
Dla literatury włoskiej było to świadectwo, iż mowa pospolita postrzegana była już jako osobny język, nadający się zarówno do przekazu ustnego, jak do pisemnego. Będzie to początek procesu, w którym volgare będzie zyskiwać coraz większy prestiż, aż w końcu zostanie uznany za język odpowiedni do również do komunikowania treści artystycznych.
Najstarsze teksty literackie zapisane w językach włoskich pochodzą z XII wieku, oraz oznaczają kolejny awans języków ludowych. Jednak sytuacja Italii była szczególna pod tym względem – ze zrozumiałych przyczyn trwalsze było tu dziedzictwo starożytnego Rzymu, w skutek czego bardziej zakorzeniony był wpływ języka łacińskiego, silniejsza jego pozycja oraz bardziej rozpowszechniona jego znajomość. Emancypacja języków ludowych postrzegana była jako zagrożenie dla tradycji, ma tutaj również znaczenie fakt, iż na terenie Italii funkcjonowały liczne instytucje podtrzymujące tradycje języka łacińskiego m.in. Kościół, który w Rzymie miał swoje centrum polityczno-administracyjne.
Powstaniu literatury w volgare musiało towarzyszyć istnienie kręgów potencjalnych odbiorców. Byli to najczęściej ci, dla których literatura łacińska okazywała się niedostępna ze względu na braki w wykształceniu, lub po prostu nieinteresująca czy obca. W XII wieku rola ta przypadła: na Południu - wysokim urzędnikom cesarskiego dworu, a na dynamicznie rozwijającym się obszarze północnej i północno-środkowej części półwyspu – bogatym i wykształconym mieszczanom, świadomym swojej siły i swojego pełnoprawnego uczestnictwa w kulturze. O znacznym przyspieszeniu rozwoju twórczości w volgare, świadczyć będzie większa liczba zachowanych tekstów literackich i stopień i artystycznego dopracowania.
W XIV wieku zaś w volgare zaczęli tworzyć wielcy florenccy poeci: Dante, Petrarka i Boccaccio i to dzięki ich wpływom dialekt toskański zyskał na popularności a w następstwie został wzniesiony do rangi języka włoskiego, który powstał w oparciu o literaturę florencką.
Comentarios